آشنایی با ساخت ماشین خراطی و انواع دستگاه خراطی در بازار ایران

 ماشین خراطی ابزار اصلی یک خراط کار برای ساخت سازه‌های چوبی خراطی شده است. خراطی از گذشته بیشتر در مناطق جنگلی رونق ویژه داشته است. در هنر خراطی اشیای چوبی با دوران (گردش) حول یک محور گردنده و به‌صورت متقارن انجام می‌شود.

 در هنر خراطی هنرمند خراط کار با باربرداری از چوب در حال گردش به حجم موردنظر می‌رسد؛ این فرایند درگذشته توسط دست و یا ابزاری بسیار ساده که به‌صورت دستی یا پدالی صورت می‌گرفت

 اما امروزه هنر خراطی توسط ماشین‌های مخصوص خراطی که برای این هنر و صنعت طراحی شده‌اند انجام می‌شود.

 از دستگاه‌های ساده رومیزی و ایستاده خراطی تا ماشین‌های پیشرفته خراطی که با بهره‌گیری از مکانیسم سی‌ان‌سی و کنترل کامپیوتری، دقت بالا و قدرت تولید بیشتر و سریع‌تر را به این هنر صنعت وارد کرده‌اند.

 در این نوشته به بررسی کوتاه از یک ماشین خراطی و آشنایی با ساختمان و قطعات آن می‌پردازیم. در ادامه تلاش می‌شود به پرسش‌های احتمالی شما که در فکر ساخت یک دستگاه خراطی هستید پاسخ داده شود.

ساختمان یک ماشین خراطی

به بیانی ساده می‌توان گفت دستگاه خراطی یک اسکلت و بدنهٔ فلزی، موتور الکتریکی، شفت چهار نظام متصل به آن، پولی (فولی هم گفته می‌شود) متصل به شفت و مرغک را شامل می‌شود.

بخش های مختلف دستگاه خراطی

شاید بتوان قسمت مهم یک ماشین خراطی که هنگام ساخت دقت بیشتری طلب می‌کند را بخش شفت و قطعات متصل به آن نامید. این بخش در انجام درست خراطی و کیفیت کار بسیار تأثیرگذار است.

شفت دستگاه خراطی

 شفت ماشین خراطی یک میله فولادی استوانه‌ای‌شکل است که توسط دو قطعه به نام یاتاقان به بدنه دستگاه خراطی پیچ می‌شود. یک سر این شفت به پولی‌های چندطبقه و سر دوم شفت به سه‌نظام یا چهار نظام متصل می‌شود.

 توصیه می‌شود ابتدا شفت فلزی با طول و قطر مناسب را خرید کنید و سپس برای آن یاتاقان تهیه نمایید.

پولی (فولی) دستگاه خراطی

همان‌طور که در بالا اشاره شد در یک طرف از شفت ماشین خراطی از پولی استفاده می‌شود. در دستگاه خراطی معمولاً از یک پولی یکسره چهارطبقه با قطرهای متفاوت استفاده می‌شود. حرکت شفت و انتقال نیرو توسط موتور الکتریکی موجود در پایین و به‌واسطه تسمه انجام می‌شود.

کنترل سرعت دستگاه خراطی با پولی (فولی) چگونه است؟!

 کنترل سرعت چرخش شفت در نتیجه سرعت چرخش قطعه کار توسط پولی‌ها با قطرهای مختلف صورت می‌پذیرد. کاربر می‌تواند باتوجه‌به اندازه و وزن چوب و یا جنس آن و عملیاتی که قصد دارد روی چوب انجام دهد؛ تسمه را روی پولی‌ها جابه‌جا کرده و به تعداد دوران موردنظر برسد.

 مشکل این سیستم در انتخاب دور، انتخاب پله‌ای و محدود به تعداد دورهایی تعیین شده است. مثلاً ۴۰۰، ۶۰۰ و ۱۲۰۰ دور در دقیقه و هیچ بازه دیگری دراین‌بین قابل‌انتخاب نیست. این سیستم دو مزیت عمده دارد! ارزان‌بودن نسبت به سایر روش‌ها و ثابت‌بودن سرعت موتور.

 میزان تغییر دور از شفت موتور به شفت اصلی ماشین خراطی، معادل تعداد دور موتور ضرب در حاصل تقسیم قطر پولی متصل به شفت موتور و پولی متصل به شفت اصلی دستگاه است! (لطفاً این متن را چندین بار بخوانید:D)

سه نظام یا چهار نظام ماشین خراطی

 سه‌نظام یا چهار نظام ماشین خراطی قطعه‌ای مشابه چهار نظام دستگاه‌های تراش فلزات است. این چهار نظام به دو صورت به شفت ماشین خراطی متصل می‌شود. در برخی مدل‌ها شفت ماشین خراطی را رزوه می‌کنند و چهار نظام خراطی را که قسمتی قلاویز شده دارد روی شفت متصل می‌کنند.

 در انواعی دیگر یک صفحه فلزی را روی شفت ماشین خراطی جوش داده و این صفحه را توسط چهار عدد سوراخ به پشت چهار نظام خراطی پیچ می‌کنند. در هر دو این اتصال‌ها هم مرکز بودن شفت و چهار نظام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مرغک ماشین خراطی

 مرغک خراطی یک قطعه متحرک در راستای طول ماشین خراطی است که هم راستا و هم مرکز با سه‌نظام دستگاه خراطی قابلیت جابه‌جایی دارد.

 مرغک دستگاه خراطی هرزگرد است (به‌صورت آزادانه می‌چرخد). نکته بسیار مهم هنگام ساخت مرغک، هم راستا و هم مرکز قراردادن آن با مرکز سه‌نظام است. در صورت عدم این سازگاری قطعه کار به‌شدت لنگ خواهد زد.

 در شیوه‌ای از هنر خراطی تعمداً قطعه کار را طوری قرار می‌دهند که لنگ بزند! در این شیوه اشکالی که خلق می‌شود کاملاً قرینه نبوده و حالتی ترکیبی دارند.

وظیفه مرغک ماشین خراطی چیست؟

مرغک در قطعاتی که طول زیادی دارند و یا به‌عنوان نگه دارنده کمکی در قطعات سنگین مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیشنهاد می‌شود برای ساخت مرغک از سه نظام فلزی استفاده کنید تا قابلیت سوراخ کاری چوب را هم داشته باشید.

سعی کنید هنگام ساخت دستگاه خراطی یا هر دستگاه مشابه دیگر مکانیسمی را برای کالیبره کردن پس از ساخت قرار دهید.

بدنه ماشین خراطی با چه فلزی بسازم؟

 طبق تجربه اساتید و توقعی که از ماشین خراطی داریم بهترین پیشنهاد برای ساخت دستگاه خراطی استفاده از تیرآهن است. تیرآهن (تیرآهن در شماره‌های مختلف و چهار شکل در بازار موجود است) علاوه بر استحکام بالا، وزن دستگاه را افزایش خواهد داد که موجب ثبات بیشتر دستگاه و عدم حرکت دستگاه ناشی از گشتاور چرخشی می‌شود.

 توصیه می‌شود پس از جوش تیر آهن برای ساخت ماشین خراطی، قسمتی از ماشین که مرغک روی آن حرکت می‌کند را کف تراشی نمایید تا کمترین اختلاف سطح را داشته باشم.

از چه موتوری برای ساخت ماشین خراطی استفاده کنم؟

 بهترین موتور برای دستگاه خراطی نوع سه‌فاز آن است. موتور سه‌فاز در مقایسه با نوع تک فاز خود استهلاک بسیار کمتر، حجم کمتر در توان برابر، صدای کمتر و هزینه تعمیر و نگهداری بسیار کمتر است.

 بنابراین اگر دسترسی به برق سه فاز دارید حتماً از این نوع موتور استفاده کنید. برای ساخت یک ماشین خراطی خانگی و کارگاهی یک موتور ۱.۵ اسب ۱۴۴۰ دور کفایت می‌کند.

اهمیت کنترل سرعت چرخش دستگاه خراطی

 هنرمند خراط کار باتوجه‌به نوع پروژه در حال ساخت، جنس چوب، میزان رطوبت آن، وزن چوب و نوع پرداختی که قصد انجام آن را دارد نیاز به کنترل میزان چرخش قطعه کار خواهد داشت.

 در بسیاری از قطعات خراطی به دلیل وزنشان امکان شروع کار مثلاً با ۵۰۰ دور نیست و نیاز به دورهای پایین‌تر مثلاً در ۲۰۰ یا ۳۰۰ دور است. در این جاست که اهمیت کنترل سرعت نمایان می‌شود.

 در مثالی دیگر؛ برخی اساتید حتی مرحله اجرای رنگ را (مثلاً کاسه چوبی) روی دستگاه خراطی و با حداقل سرعت انجام می‌دهند. در این زمان کنترل سرعت دستگاه اهمیت ویژه‌ای دارد.

کنترل دور ماشین خراطی به وسیله اینورتر (inverter)

 اینورتر یک مجموعه برای کنترل سرعت تقریباً خطی موتورهای القایی است. در این روش اینورتر یا کنترل هم‌زمان فرکانس و ولتاژ، دور خروجی موتور را تغییر می‌دهد.

 کنترل دور در این روش به آسانی چرخاندن یک ولوم است! اینورتر در مسیر برق ورودی به موتور قرار می‌گیرد و کاربر دستگاه خراطی می‌تواند بازه بزرگی از سرعت را از این طریق کنترل کند.

 اینورتر یک روش بسیار کارا و سالم برای کنترل سرعت موتورهای القایی است که در بین اساتید جوان خراط کار مخصوصاً در حال رایج شدن است.

 برخلاف سیستم پولی (فولی) که امکان انتخاب پله‌ای و تنها در چند سرعت تعیین شده ممکن است، اینورتر اما بازه بسیار وسیعی از سرعت را فراهم می‌کند.

 مشکل استفاده از اینورتر این هست که کمی هزینه بیشتری باید بابت ساخت دستگاه خراطی پرداخت کنید که مطمئناً ارزشش را دارد.

دستگاه خراطی کاسه تراشی

 این نوع ماشین خراطی گونه‌ای از دستگاه هست که دهانه بزرگ‌تری دارد و قطر بیشتری از قطعه کار را پشتیبانی می‌کند.

 در نمونه‌هایی از ماشین‌های خراطی قسمت دارای شفت دستگاه (در این مدل اصطلاحاً کله نامیده می‌شود) قابلیت حرکت دارد و می‌توانید با چرخش آن به سمت پشت دستگاه از آن به‌عنوان ماشین کاسه تراشی با قطر بالا استفاده نمایید.

 برای اینکه این خاصیت دستگاه خراطی را هم داشته باشید پیشنهاد می‌کنیم شفت دستگاه را طوری طراحی کنید که در دو طرف امکان نصب چهار نظام و در قسمت وسط پولی داشته باشد.

قبل از خرید دستگاه خراطی این نکات را در نظر بگیرید!

قبل از خرید یا ساخت دستگاه خراطی باید بدانیم قرار است چه سازه‌هایی و با چه حجمی بسازیم. دستگاه خراطی باتوجه‌به طول کار، قطر قطعه‌ای که می‌سازید و وزن آن قطعه می‌تواند ساخته و یا خریداری شود. پس از این موارد به امکانات دستگاه بپردازید.

خرید ماشین خراطی رومیزی یا ایستاده

 رومیزی یا ایستاده بودن ماشین خراطی وابستگی زیادی به نوع کاربری شما از این دستگاه دارد. ماشین‌های رومیزی خراطی معمولاً قدرت کمتر، ساختمانی ضعیف‌تر و دهانه کار گیر و طول کار کمتری نسبت به انواع ایستاده دارند.

 ماشین‌های خراطی ایستاده بین اساتید ایرانی و خارجی مقبولیت و کاربرد بیشتری دارند. دستگاه خراطی ایستاده وزن بیشتر و استخوان‌بندی مستحکم‌تری نسبت انواع رومیزی دارد. در قدرت، اندازه دهانه کار گیر و طول دهانه نیز نسبت به انواع رومیزی خود عملکرد بهتری دارند.

 اگر قصد ورود به حرفه را دارید پیشنهاد ما خرید یا ساخت انواع ایستاده ماشین خراطی است.

انواع ماشین خراطی در بازار ایران؛ بسازم یا بخرم؟!

 در ایران دو گونه مختلف دستگاه خراطی وجود دارد. دستگاه‌های تولید داخل و دستگاه‌های وارداتی. از نمونه‌های وارداتی مدل‌های رومیزی و پایه‌دار آن در بازار قابل‌تهیه هست که بیشتر میان‌رده بوده و معمولاً خیلی زود کیفیت خود را از دست می‌دهند. البته برندهای باکیفیت و البته گران هم در بازار قابل‌خرید است.

 آپشن‌های مختلفی مانند تنظیم دور، ارتفاع کار گیر، کله چرخشی، کپی تراش و… روی بعضی از این دستگاه‌ها وجود دارد.

 تولیدات داخلی خوبی از این دستگاه وجود دارد که به‌تازگی گروهی از تولیدکنندگان در ایران هم اقدام به ساخت دستگاه‌های مدرن خراطی در ایران کرده‌اند.

 اگر بین ساخت دستگاه خراطی و خرید یک نمونه خوب و ناچار به انتخاب شده‌اید، قطعاً خرید را پیشنهاد می‌کنیم. خرید یک دستگاه استخوان‌دار و دقیق و تجهیزکردن آن به اینورتر می‌تواند توصیه خوبی باشد.

 لطفاً شما هم تجربه خود را از کاربری، خرید یا ساخت دستگاه خراطی با ما در میان بگذارید.

سپاس از هنرمند خراط کار گرامی جناب آقای ((محسن نظری پور)) بابت تهیه این نوشته

منبع: آیچوب