آموزش کامل و تصویری رنگ آمیزی و پلی استر تابلو معرق + پاسخ به پرسش های شما

 رنگ‌آمیزی و پلی استر یک تابلوی معرق از فرایندهای پایانی و اساسی ساخت یک تابلو معرق است. این فرایند نیاز به مهارت و تجربه بالایی دارد که موجب شده بسیاری از معرق‌کاران تابلوهای ساخته شده با به‌منظور رنگ و پرداخت به اساتید نقاش مخصوص تابلوهای معرق بسپارند.

 یک معرق‌کار زمان و دقت زیادی را صرف حلق اثر هنری خود می‌کند که این اثر می‌تواند با یک رنگ و پرداخت خوب و استادانه نمود بیشتری پیدا کرده و به اوج زیبایی خود برسد یا اینکه توسط نقاش و رنگ کاری ناوارد به نابودی کشانده شود.

 در نوشته تنها به‌منظور آشنایی بیشتر با فرایند پلی استر کاری و خمیر ریزی تابلوهای معرق این آموزش قرار گرفته است. در انتهای نوشته و در قسمت دیدگاه‌ها نیز به پرسش‌های شما با موضوع رنگ‌آمیزی تابلو معرق پاسخ داده می‌شود.

 به‌طورکلی تابلوهای معرق به سه دسته زمینه رنگ، زمینه چوب و برجسته تقسیم می‌شوند که هر کدام از نظر رنگ کاری تفاوت‌های با دیگری داشته که در این جا به توضیح در مورد هر یک از آن‌ها به طور جداگانه می‌پردازیم.

تابلوی زمینه رنگ در معرق چیست؟

 در تابلوهای زمینه رنگ در هنر معرق‌کاری، زمینه تابلو به رنگ مخلوط ساخته شده‌ای در می‌آید که توسط رنگ‌کار روی تابلو ریخته شده است. این ماده غلیظ که اصطلاحاً خمیر گفته می‌شود قسمت‌های منفی و درزهای تابلو معرق را می‌پوشاند.

 زمینه تابلوهای معرق معمولاً مشکی رنگ است که این با توجه به موضوع معرق‌کار شده می‌تواند به رنگ‌های مختلف یا حتی سبک‌های گوناگون (مانند ابروباد) اجرا شود.

 در تابلوهای زمینه رنگ استاد رنگ‌کار با ترکیب رنگ‌های فوری یا پودرهای رنگی با مایع پلی استر، به رنگ موردنظر می‌رسد.

کلاف کردن تابلو معرق در پلی استر کاری

 در رنگ کاری تابلوهای معرق حداقل ۳ میلی‌متر پلی استر یا به‌اصطلاح رنگ روی آن ریخته می‌شود. این رنگ هنگام خشک‌شدن توسط نیروی خود موجب کشیده‌شدن سطح تابلو به سمت داخل می‌شود.

 ازاین‌رو برای ازبین‌بردن این کشش که باعث تاب‌خوردن تابلو و در نتیجه ازهم‌پاشیده شدن آن می‌شود؛ باید پشت تابلو را هم مانند جلوی آن و با همان ضخامت رنگ نمود یا اینکه پشت تابلو را توسط چهارچوب‌هایی مهار کرد. به این نوع مهار نمودن به‌اصطلاح کلاف کردن گفته می‌شود.

 نکته: در تابلوهای بزرگ‌تر از ۲۰ در ۳۰ حتماً باید از کلاف چوبی استفاده کرد.

ضخامت رنگ زمینه و رنگ رویه چقدر است؟

 رنگ تابلو معرق تشکیل شده از رنگ زمینه که بسته به رنگ خمیر تغییر می‌کند و رنگ رویه که شفاف است. ضخامت مجموع این دورنگ نباید از ۳٫۵ تا ۴ میلی‌متر تجاوز کند. اگر ضخامت پلی استر از ۲ میلی‌متر تجاوز کند، در مقابل ضربه یا گرم و سردشدن هوا ممکن است از روی کار بلند شود و یا بشکند.

 برای جلوگیری از ضخامت دار شدن پلی استر لایه زمینه تابلو را با رزین و خمیر رنگ می‌سازند که بعد از سنباده‌زنی حدود دو میلی‌متر ضخامت خواهد داشت. لایه شفاف رویی را پلی استر می‌ریزند که بعد از پولیش و سنباده زدن ضخامت آن به ۱٫۵ میلی‌متر خواهد رسید.

آماده سازی زمینه و پلی استر ریزی تابلو معرق

 به‌طورکلی در زیر پلی استر پوست پولیشی و رزین هیچ رنگ دیگری نباید باشد به عبارتی این دو نوع به هیچ نوع زیر سازی نیاز ندارند و اگر رنگی به‌غیراز خودشان در زیر باشد پلی استر یا رزین به آن نمی‌چسبد.

 به‌منظور آماده نمودن سطح تابلو معرق برای ریختن رزین پلی استر (پلی استر هم گفته می‌شود) باید مراحلی طی شده و سطح تابلو معرق آماده گردد. در ادامه این مراحل توضیح داده می‌شود:

مرحله اول: بوم کردن سطح تابلو معرق

 در تابلوهای معرق چوب‌هایی مثل نارنج – افرا – کرات هستند که ممکن است رنگ مشکی زمینه را به خود بکشند برای جلوگیری از این موضوع قبل از ریختن رنگ زمینه مقداری سیلر را در تینر فوری حل کرده و با قلم بر روی سطوح چوب‌ها می‌زنیم این کار باعث عایق شدن و پر شدن خلل‌وفرج چوب‌ها می‌شود.

 روش بهتر و سریع‌تر برای این کار می‌تواند ترکیب رزین پلی استر با تینر ده‌هزار باشد. در این روش تینر ده‌هزار و رزین پلی استر را به نسبت یک به پنج ترکیب می‌کنیم. این ترکیب را چند دقیقه هم می‌زنیم. پس از اختلاط کامل آن را با مقدار کمی (کمتر از ۳ درصد حجمی) هاردنر و ۱.۵ درصد کبالت مخلوط کرده و هم می‌زنیم.

 برای مفهوم‌تر شدن نسبت اختلاط یک لیوان (در اندازه‌های لیوان یک‌بارمصرف) را در نظر بگیرید. در این لیوان به نسبت یک به پنج رزین پلی استر و تینر ده‌هزار ریخته و خوب هم بزنید. در انتها هم حدود ۱۵ قطره هاردنر و ۵ قطره کبالت اضافه کنید و دوباره هم بزنید. نکته اینکه هاردنر و کبالت هم زمان اضافه نکنید.

 محلول رقیق به‌دست‌آمده را با قلم‌مو روی چوب‌ها بمالید تا منافذ چوب اشباع شده و مانع از جذب ماده خمیر مشکی در آوندهای آن شود. به این جذب‌شدن و لکه‌شدن کار در معرق اصطلاحاً دون زدن یا چرک شدن گفته می‌شود.

مرحله دوم: ساختن دیواره و کلاف کردن دور تابلو برای جلوگیری از ریزش رنگ

 در مرحله دوم باید تابلو را به شکل یک حوضچه درآورده تا بتوانیم رنگ زمینه را در داخل آن بریزیم. برای این منظور اگر زیرِ کار ما از نئوپان است نر نئوپان (ضخامت کار را نر می‌نامیم) را باد می‌گیریم؛ چون از چسب‌کاغذی استفاده می‌کنیم باد گرفتن باعث می‌شود که خاک نر نئوپان مانع چسبندگی چسب نشود.

 سپس چسب‌کاغذی را به‌طوری که حدود سه میلی‌متر از لبه تابلو بیرون باشد دورتادور نر تابلو می‌چسبانیم می‌توانیم حتی برای اینکه مطمئن بشویم رنگ از کنار چسب نشت نمی‌کند بر روی چسب‌ها زهوار کوبی کنیم.

 به‌منظور اینکه رنگ در همه سطح تابلو به طور یکسان بایستد با یک تراز تابلو را نسبت به سطح تراز می‌کنیم در صورتی سطح تابلو پوشیده از چوب‌های معرق بوده و امکان گذاشتن تراز بر روی تابلو نباشد یک صفحه را تراز کرده و بعد تابلو را روی آن قرار می‌دهیم.

مرحله سوم: محاسبه رنگ و پلی استر موردنیاز برای تابلو معرق

 به‌منظور ساخت رنگ به میزان کافی باید حجم رنگ موردنیاز برای تابلو را محاسبه کنیم برای این منظور طول و عرض تابلو را اندازه گرفته در هم ضرب می‌کنیم عدد به‌دست‌آمده را در ارتفاع رنگ یعنی ۳ میلی‌متر ضرب می‌کنیم این حجم درواقع حجم رنگ زمینه بدون وجود قطعات معرق چسبانده شده است.

 برای به‌دست‌آوردن حجم واقعی رنگ باید حدس بزنیم چوب‌های معرق به طور تقریبی چه کسری از تابلو را اشغال کرده‌اند کسر را در حجم اصلی ضرب کرده و مقدار آن را از حجم اصلی کم می‌کنیم عدد حاصله حجم واقعی رنگ زمینه هست.

 مثال: فرض کنیم می‌خواهیم تابلویی به ابعاد ۳۰ در ۴۰ را رنگ کنیم

 ۳۰ ۴۰.. ۳۶۰ cm3 حجم کلی رنگ

 ۳۶۰ * ۱/۳ = ۱۲۰ cm3 حجم چوب‌های معرق
۳۶۰ – ۱۲۰ = ۲۴۰ cm3 حجم واقعی رنگ زمینه

مرحله چهارم: ساخت رنگ زمینه پلی استر تابلو معرق

  بعد از محاسبه میزان رنگ به ترتیب زیر رنگ را می‌سازیم مقدار رزین موردنظر را باتوجه‌به ارتفاع محاسبه شده در داخل ظرف می‌ریزیم همان‌طور که می‌دانیم رزین از مواد پایه‌ای رنگ و سه‌جزئی هست و میزان دو جزء دیگر بستگی به مارک و برند پلی‌استر مصرفی دارد؛ لذا ابتدا کبالت که بنفش‌رنگ است و نقش شتاب‌دهنده را دارد به آن اضافه می‌کنیم و خوب هم می‌زنیم.

در این حالت مخلوط به رنگ آلبالویی در خواهد آمد بعد از آن خمیر رنگ موردنظر را اضافه می‌کنیم (خمیر یک واژه فنی است و شما می‌توانید از رنگ‌فروشی‌ها رنگ فوری مخصوص پلی‌استر و یا دوده بخرید برای زمینه مشکی). در مرحله آخر ماده بی‌رنگ پراکسید را که نقش خشک‌کن را دارد به آن اضافه می‌کنیم.

نکته: ابتدا مخلوط رنگ فوری، دوده یا خمیر مشکی با رزین پلی‌استر را بسازید و خوب هم بزنید و بعد هاردنر و کبالت را اضافه کنید. در صورت استفاده از دوده صنعتی قبل از استفاده آن را الک کنید و پس از ریختن در رزین به‌خوبی هم بزنید.

نکته: خمیر مشکی، دوده یا رنگ فوری را به‌قدری به پلی‌استر اضافه کنید که وقتی آن را روی چوب می‌ریزید سطح چوب را بپوشاند و چوب زمینه مشخص نباشد.

تذکر مهم: هیچ‌وقت کبالت و هاردنر را هم‌زمان افزوده نکنید. به دلیل ایجاد حرارت بالا امکان آتش‌سوزی وجود دارد.

مرحله پنجم: رنگ ریزی رنگ زمینه تابلو معرق

رنگ را آرام‌آرام بر روی همه قسمت‌های تابلو ریخته و پخش می‌کنیم تا کاملاً درزهای اره و شیارها پر شود. رنگ بعد از ۳ تا ۴ دقیقه ژل می‌شود و بعد از ۲۴ ساعت قابلیت سنباده خوری پیدا می‌کند.

...

مرحله ششم: سنباده کاری سطح تابلو و پرداخت

 بعد از خشک‌شدن رنگ ابتدا تابلو را با استفاده از چندتکه چوب به میز ثابت کنید سپس سنباده ۶۰ یا ۸۰ را بر روی صفحه ماشین سنباده دیسکی (پولیشر) چسبانده و سطح را آن‌قدر پرداخت می‌کنیم تا چوب‌هایی که در تابلو کار شده تمامی از زیر رنگ بیرون بیاید.

در موقع سنباده زدن باید دقت شود که صفحه سنباده کاملاً بر روی سطح بخوابد تا سطح به‌صورت یکنواخت پرداخت شود و جایی گود نشود برای یکنواخت شدن سطح و خش‌گیری سطح سنباده ۲۲۰ را بر روی ماشین سنباده لرزان بسته و سطح را خش‌گیری می‌کنیم.

مرحله هفتم: چربی گیری و قلم گیری تابلو معرق

 این مرحله به‌منظور آمادگی برای ایجاد پوشش شفاف روی تابلو انجام می‌شود. اگر در تابلو چوب‌های چربی نظیر سرخ‌دار – زیتون – آبنوس – فوفل و غیره به کار برده شده باشد رنگ پلی استر رویه را خراب خواهد کرد.

 برای جلوگیری از این مورد می‌توانیم با پنبه آغشته به تینر یا استون و زدن آن بر روی چوب‌های چرب در این مرحله چربی‌گیری کنیم همچنین در این مرحله می‌توانیم به‌وسیله راپید خطوطی را به تابلو اضافه کنیم یا اصطلاحاً تابلو را قلم‌گیری کنیم.

مرحله هشتم: ریختن پلی استر شفاف رویه تابلو معرق

 در این مرحله پلی‌استر شفاف روی تابلو کار می‌شود. هم می‌توان از پلی‌استر پوست و پولیش که بعد از خشک‌شدن باید پولیش شود استفاده کرد هم می‌توان از پلی‌استر ایستاده که بعد از خشک‌شدن کاملاً شفاف بوده و نیاز به پولیش ندارد استفاده کرد.

 پلی‌استر پوست و پولیش را هم می‌توان به‌صورت یک‌مرحله‌ای مانند روشی که در مورد رزین استفاده شد بر روی تابلو ریخت یا با پیستوله در چندین مرحله پاشیده شود. بهترین روش پاشیدن با پیستوله است پاشیدن این قابلیت را دارد که سطح تابلو به‌صورت یکنواخت و در ضخامت یکسان رنگ بگیرد درصورتی‌که در حالت ریختن امکان موج افتادن و پا گربه‌ای شدن زیاد است.

 اگر بخواهیم رنگ را بر روی تابلو بریزیم؛ مانند قبل با چسب کناره‌های تابلو را به شکل حوضچه درآورده سپس تابلو را تراز می‌کنیم. بر اساس مطالب گفته شده میزان رنگ را حساب کرده بر مبنای توصیه کارخانه سازنده به‌اندازه کافی از دو جزء دیگر ابتدا کبالت بعد از خوب مخلوط‌کردن پراکسید به آن اضافه می‌کنیم و بعد در روی سطح کار می‌ریزیم.

 در موقع مخلوط‌کردن مواد ممکن است در داخل رنگ حباب هوا به وجود آید این حباب بعد از خشک‌شدن و پولیش سوراخ‌هایی را در روی کار به وجود می‌آورد برای پیشگیری از این موضوع می‌توان با یک سوزن حباب‌های هوا را خالی کرد.

 برای خالی‌کردن حباب‌های هوای تشکیل شده در رزین می‌توانید از حرارت سشوار و یا حرارت شعله (مانند فندک اتمی) استفاده کنید. دقت داشته باشید که این حباب به‌خودی‌خود از بین نمی‌رود و پس از خشک‌شدن باقی خواهد ماند.

استفاده از پلی استر پوست و پولیش به‌عنوان رنگ شفاف رویه به صورت پاششی

  اگر بخواهیم به‌وسیله پاشش پلی‌استر را کار کنیم بدین ترتیب عمل می‌کنیم اول‌ازهمه تابلو را کاملاً تراز می‌کنیم سپس میزان دو میل رنگی را که قرار است روی تابلو پاشیده شود را محاسبه کرده میزان کبالت را باتوجه‌به آنچه در مورد رزین گفته شد و سردی و گرمی هوا به آن اضافه می‌کنیم پلی‌استری که به آن کبالت اضافه کرده‌ایم را به چند قسمت تقسیم می‌کنیم.

در هر مرحله که خواستیم بپاشیم یک قسمت از پلی‌استر را با هاردنر موردنیاز ترکیب کرده و می‌پاشیم صبر می‌کنیم تا رنگ تابلو ژل شود بلافاصله دست بعدی را می‌پاشیم.

اگر از حالت ژل بگذرد؛ چون سطح پارافین می‌زند و رنگ بعدی به آن نمی‌چسبد باید بگذاریم رنگ خشک شود یک دست سنباده پوست به آن می‌زنیم بعد دست بعد رنگ را می‌پاشیم آن‌قدر پاشیدن را ادامه می‌دهیم تا ضخامت دو میل حاصل شود.

استفاده از پلی استر ایستاده به‌عنوان رنگ شفاف رویه تابلو معرق

 به‌طورکلی پلی‌استر ایستاده فقط به‌صورت پاششی به کار می‌رود این پلی‌استر احتیاج به زیر ساز دارد بدین ترتیب که ابتدا یک دست سیلر با کاردک روی کار کشیده می‌شود بعد از خشک‌شدن سنباده می‌زنیم سپس سه دست سیلر به‌صورت پاششی بر روی کار می‌پاشیم بعد از هر پاشش هم یک دست سنباده می‌زنیم.

 تا این مرحله آستر اولیه به اتمام رسیده بعدازاین مرحله به‌عنوان آستر ثانویه بر روی سطح کیلر می‌پاشیم این زیر سازی باعث می‌شود تا پلی‌استر رویه ضخیم نشود؛ زیرا که ضخیم‌شدن زیاد پلی‌استر باعث شکننده شدن آن در مقابل ضربه می‌شود.

 این پلی‌استر را هم مانند پلی‌استر پوست و پولیش در چند مرحله می‌پاشیم به‌ازای هر لیتر پلی‌استر ایستاده دو لیتر تینر به آن اضافه می‌کنیم. برای هوای متعادل به‌ازای پلی‌استر رقیق شده با تینر ۳ الی ۴ دری (درب مخزن کبالت با هاردنر) به آن کبالت اضافه می‌کنیم به‌تناسب سرد یا گرم بودن هوا مقدار کبالت را بیشتر یا کمتر می‌کنیم.

 بعد از مخلوط‌کردن کبالت و پراکسید با پلی‌استر حدود ۱ الی دو دقیقه مخلوط را به حال خود می‌گذاریم تا هم مواد نسبت به هم واکنش دهد هم حباب‌های هوا از داخل رنگ خارج شود بعد از هر مرحله پاشیدن با پیستوله برای جلوگیری از لخته‌شدن رنگ در داخل پیستوله آن را باید شستشو داد.

مرحله نهم: پولیش کردن تابلو معرق

 بعد از ۲۴ ساعت تابلو آماده پولیش‌کاری بوده و یک‌لایه پارافینی و کدر بر روی سطح بسته شده. در اولین مراحل پولیش باید این قشر از روی کار برداشته شود. بدین ترتیب که پولیش‌کاری را با سنباده ۱۵۰ و دستگاه سنباده لرزان شروع می‌کنیم بعد به ترتیب از سنباده‌های ۴۰۰- ۶۰۰ – ۸۰۰ – ۱۰۰۰ – ۱۲۰۰ استفاده می‌کنیم.

 در واقع با استفاده از هر سنباده خط‌های سنباده قبل و خطوط به‌جامانده از آن را هموار می‌کنیم. در اثر کشیدن سنباده گرد سفیدی از روی کار بلند می‌شود که باید در هر مرحله با یک کهنه آن را از روی کار برداریم همچنین در مورد سنباده‌های پوست‌آب می‌توان برای بهبود کیفیت سنباده زدن از آب نیز استفاده کرد.

 بعد از سنباده زدن سطح کار به ترتیب با استفاده از خمیرهای پولیش زیر کار (به رنگ قرمز) و روی کار (به رنگ سفید) و با استفاده از کله نمد متصل له دستگاه پولیشر خط‌های سنباده‌ها را هموار می‌کنیم.

 کله نمد از تعدادی لایه‌های نمد به‌هم‌دوخته شده در مرکز تشکیل شده. کله نمد را به‌وسیله یک پیچ مخصوص سر رزوه دار دو واشر و یک‌ مهره بر روی ماشین پوست سوار می‌کنند.

 ابتدا خمیر پولیش قرمز که زبرتر هم هست بر روی کار می‌زنیم و به ترتیبی که در شکل می‌بینید روی سطح آن را کله نمد می‌زنیم تا خط‌های سنباده در بیاید سپس از خمیر پولیش سفید به همین ترتیب استفاده کرده تا خط‌های خمیر پولیش قرمز را در بیاورد همچنین می‌توان از صابون‌های پولیش قرمز و سفید هم بدین منظور استفاده کرد.

 بعد از استفاده از خمیرهای پولیش، شیر پولیش را بر روی سطح کار زده و به‌وسیله پوست بره‌ای که بر روی دیسک ماشین پوست بسته‌ایم سطح را پولیش می‌کنیم این در واقع آخرین مرحله پولیش‌کاری است. در این مرحله حالت آینه‌ای و شفاف طرح رویی تابلوهای معرق شکل می‌گیرد.

 بعد از آخرین مرحله پولیش برای اینکه بتوانیم دور تابلو را رنگ کنیم بدون اینکه سطح تابلو آسیب ببیند سطح تابلو را می‌پوشانیم سپس دور تابلو را بتونه کرده بعد از پرداخت لبه یک دست بتونه فوری دور تابلو می‌پاشیم بعد از پرداخت مجدد لبه و سنباده‌کاری رنگ مشکی نهایی را می‌پاشیم. رنگ‌کردن دور تابلو به‌منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت طرفین و پشت تابلو معرق است که بیشتر در تابلو زمینه نئوپان استفاده می‌شود.

آموزش رنگ کردن تابلوهای معرق زمینه چوب و پازل

در این نوع معرق زمینه از چوب یا پازل کار شده و زمینه تابلو هم چوبی و معمولاً تمام تابلو مسطح بوده و برجستگی ندارد (در تابلوهای چند پلان می‌توان در چند سطح معرق را اجرا نمود)؛

بنابراین رنگ کل تابلو به‌صورت شفاف کار خواهد شد بدین ترتیب که ابتدا برای پر کردن خلل و فرج سطح تابلو از رزین به‌صورت شفاف استفاده کرده پس از خشک شدن سطح را به‌وسیله ماشین پوست سنباده زده تا تمام چوب‌های معرق به‌صورت یکنواخت صاف شود و در روی تابلو پستی بلندی نباشد به‌وسیله دستگاه لرزان و سنباده نرم خش گیری می‌کنیم بعد از این مرحله یا به‌صورت حوضچه‌ای یا به‌صورت پاششی پلی استر شفاف رویه را کار می‌کنیم.

آموزش رنگ کاری معرق طرح برجسته و معرق منبت

در این سبک از معرق از تلفیق دو هنر معرق و منبت استفاده می‌شود. به این صورت که بر خلاف تابلوهای رایج معرق سطح آن مسطح و صاف نیست و هنرمند با استفاده از ترفندهای منبت حالتی سه‌بعدی و حجم‌دار به قطعات معرق می‌دهد.

اثر: حمید رضا مهرپرور

 برای رنگ‌کردن این نوع معرق باید زیر کار درآورده شود بدین ترتیب که جاهای موردنیاز را بتونه کرده روی سطوح منبت شده و زمینه را کاملاً پرداخت می‌کنیم حداقل دودست سیلر و یک دست کیلر بر روی کار می‌پاشیم و بعد از هر مرحله پاشیدن سنباده می‌زنیم و برای رنگ رویه می‌توانیم از نیم پلی‌استر و یا پلی‌استر ایستاده استفاده کنیم.

 لطفاً شما هم تجربیات خود از رنگ‌آمیزی تابلوهای معرق را با ما در بخش دیدگاه‌های این مطلب در میان بگذارید. پاسخگوی پرسش‌های شما با این موضوع در قسمت دیدگاه‌ها خواهیم بود.

منبع: آیچوب