معرفی انواع منبت کاری و سبک های رایج منبت چوب

در این آموزش آیچوب انواع منبت کاری و سبک های منبت کاری روی چوب از منبت دستی تا منبت ماشینی را معرفی می‌کنم و در مورد هر سبک و تاریخچه و چالش‌ها و جذابیت های آن توضیح خواهم داد.

برای اینکه این نوشته جذاب‌تر باشد از مشاوره استاد محمود صفری مدرس جوان دوره‌های منبت آیچوب استفاده کردم.

طبق معمول مقاله‌های دیگر آیچوب سعی می‌کنم واژه‌های انگلیسی تخصصی را هم در مقاله می‌نویسم تا با جستجوی بیشتر در منابع متنی، تصویری و ویدئویی اینترنتی تجربه دیداری و اطلاعات بسیار بیشتری به دست بیاورید.

 

قبل از شروع باید بگویم که در تعریف سبک و متد و تکنیک هنوز توافقی بین هنرمندان مخصوصاً در ایران ایجاد نشده است و ممکن از هنرمندانی آنچه را که من در این نوشته سبک می‌نامم، تکنیک بشناسند یا بالعکس.

” در سال 96 شاهد درگیری کلامی بسیار زننده دو تن از اساتید نام آشنای معرق با همین موضوع بودم که موجب از هم پاشیدن اولین و آخرین (!) ماهنامه آنلاین معرق ایران شد. ماهنامه‌ای که تلاش فراوانی از طرف آیچوب برای راه اندازی آن انجام شده بود”

 

منبت کاری چیست؟

منبت یک کلمه عربی به معنی رویانیدن است و کنایه به برجسته سازی طرح‌های گل و شاخه و برگ روی چوب در هنر منبت دارد.

به زبانی ساده می‌توانیم هرگونه ایجاد برآمدگی و فرو رفتگی در چوب را منبت بنامیم ولی طبق تعریفی که واژه منبت دارد حتی ایجاد بافت و طرح روی سنگ می‌تواند منبت باشد؛ بنابراین واژه درست شاید در تعریفی که در اینجا قرار است ارائه دهم واژه ” منبت چوب” باشد.

منبت کاری چوب به انگلیسی ” wood carving” گفته می‌شود و به هر فعالیتی می‌گوییم که در آن چوب تراشیده می‌شود. طبق این تعریف حتی خراطی هم یک نوع تراشیدن چوب (Carving) می‌تواند باشد.

جالب اینکه با وجود تفاوت جغرافیا، منبت چوب در تمام دنیا چه به لحاظ شکل و فرم و چه به لحاظ نوع ابزار و سبک کار بسیار شبیه به هم هستند و به طرز عمیقی با فرهنگ، معماری، هنر و افسانه‌ها آمیخته شده است.

 

دو دسته اصلی انواع منبت کاری

دو نوع کلی منبت کاری وجود دارد. دسته اول که به منبت گود یا حکاکی معروف است و عمل منبت کاری با کندن سطح چوب انجام می‌شود و طرح اجرا شده پایین‌تر از چوب زمینه است و در منبت نوع دوم زمینه چوب پایین‌تر و حجم منبت شده بالاتر از چوب زمینه است و به آن برجسته کاری می‌گوییم. یک کار منبت اغلب ترکیبی از این دو سبک است.

منبت دسته دوم با توجه به میزان حجمی که نسبت به زمینه ایجاد می‌کند به چهار دسته تقسیم می‌شود در ادامه انواع سبک‌ها و روش‌های منبت چوب رایج در ایران را مرور می‌کنم:

 

پیشنهاد آیچوب: دوره منبت‌کار ماهر | آموزش جامع منبت‌کاری

 

1. منبت رولیف (کم برجسته)

 

در سبک رولیف برجستگی کم هست و هنرمند منبت کار حداقل خالی کردن قسمت‌های منفی چوب را برای رسیدن به برجستگی انجام می‌دهد.

 

2. منبت بارولیف (نقش برجسته)

 

در این سبک نقوش برجستگی بیشتری نسبت به منبت رولیف دارد و هنرمند باربرداری بیشتری از قسمت‌های منفی سطحی که منبت می‌کند انجام می‌دهد.

 

3. منبت اورلیف (تمام برجسته)

 

در منبت تمام برجسته هنرمند تلاش می‌کند نهایت سه بعدی سازی و حجم سازی را انجام دهد اما این سبک منبت همیشه یک سطح صاف که منبت نمی‌شود در خودش دارد.

در واقع در سبک تمام برجسته کار از کنار و از مقابل کاملاً برجسته اما از یک وجه صاف است.

 

4. منبت حجم (پیکره) / حجم تراشی

 

در منبت پیکره از تمامی زوایا منبت کاری انجام می‌شود و هنرمند تلاش می‌کند مدلی کاملاً سه بعدی خلق کند. در منبت پیکره حجم کاملاً قابل لمس است و برخلاف منبت اورلیف تمام برجسته هیچ سطحی نداریم.

پیشنهاد آیچوب: آموزش ۰ تا ۱۰۰ حجم تراشی و پیکر تراشی

5. منبت مشبک چیست؟

 

منبت مشبک سبکی ترکیبی از هنر منبت است که هنرمند تلاش می‌کند با ایجاد سوراخ‌ها و نقاط کاملاً منفی در سطح چوب و سپس منبت کردن آن اثری هنری خلق کند. این سبک بین هنرمندان منبت کار بسیار رایج است.

مشبک از شبکه کردن می‌آید. هر سطحی را که آن را سوراخ کنید ایجاد شبکه کرده‌اید. طبق این تعریف هر سطح منبتی که تمام ضخامت آن سوراخ شده باشد و سپس روی آن منبت انجام شده باشد منبت مشبک است.

یک اثر منبت می‌تواند تماماً منبت مشبک باشد یا فقط بخش کوچکی آن منبت مشبک باشد. معمولاً در منبت سبک استیل از منبت مشبک استفاده زیادی می‌شود.

مشبک کردن سطحی که قرار است منبت شود معمولاً توسط دریل، اورفرز، اره مویی برقی و اره چکشی انجام می‌شود و پس از ایجاد محیط‌های منفی و جدا کردن قطعاتی که باید از زمینه جدا شوند منبت کاری شروع می‌شود.

 

6. منبت گود (حکاکی) چیست؟

 

منبت گود همان حکاکی کردن روی چوب است. در این سبک گودی و روی سطح چوب ایجاد می‌شود و سطح اولیه چوب بالاترین قسمت منبت اجرا شده است که به این سبک به انگلیسی ” Chip Carving ” گفته می‌شود که در ایران هم به منبت چاقویی شناخته می‌شود.

 

7. منبت چاقویی چیست؟

 

به انگلیسی به این سبک از منبت ” Whittling” گفته می‌شود. این سبک از منبت چند سالی است که در ایران رواج پیدا کرده است و همان‌طور که از نامش پیداست هنر تراشیدن چوب با چاقو است.

این روش از منبت می‌توانید بسیار شبیه به منبت پیکره و یا نزدیک به منبت حکاکی باشد.

از زیبایی‌های این سبک حس طبیعی بریدن چوب و سبک بوشکرفتی است که ایجاد می‌کند و بیش از آن که شیوه‌ای برای درآمد باشد روشی برای لذت بردن از تراشیدن چوب است.

 

8. منبت کاری چهره

 

منبت کاری چهره می‌تواند به صورت تمام سه بعدی یا حجم و یا حک کردن یا نیم برجسته و تمام برجسته باشد. منبت کاری چهره یکی از زیباترین سبک‌های منبت است که در کشورهای حوزه خلیج فارس و عرب نشین ها خواهان زیادی دارد.

 

9. سبک منبت معرق

 

منبت معرق سبکی ترکیبی از منبت و معرق است. معرق ذاتاً برجسته نیست اما با ترکیب منبت با معرق می‌توانیم به آن ابعاد جدیدی دهیم.

در این سبک قطعات معرق پس از برش با اره مویی برقی، توسط مغارهای منبت و یا فرز مینیاتوری تراشیده می‌شوند و سپس روی تابلو معرق قرار می‌گیرند.

بعضی اساتید هم پس از چسباندن قطعات معرق در یک یا چند پلان (منظور از پلان اینجا سطح است) اقدام به منبت کاری قطعات می‌کنند.

اساتید بسیار خوبی در ایران با سبک معرق منبت کار می‌کنند و تابلوها و آثار چشم نوازی خلق کرده‌اند. اساتیدی هم معرق و منبت حجم را در هم آمیخته‌اند و مرزهای این هنر را فرسنگ ها جابجا کردند.

پیشنهاد آیچوب:

منبت کاری چیست؟ برای یادگیری منبت چوب از کجا شروع کنیم؟

 

10. پیکره تراشی با اره زنجیری

 

این سبک به انگلیسی “Chainsaw carving” نامیده می‌شود و همان‌طور که از نامش پیداست پیکر تراشی روی چوب را اره زنجیری است. در این سبک از اره‌های زنجیری سبک وزن با ساطوری خاصی استفاده می‌شود که هم ظرافت کار را بالا می‌برد و هم جلوی کیک بک اره به سمت کاربر را می‌گیرد.

عکس پیکره تراشی با اره زنجیری

این سبک در ایران رایج نیست اما چند سال گذشته دو مسابقه در این سبک در یکی از هنر سراهای تهران برگزار شده بود که با استقبال زیادی مواجه شد.

ما در دوره حجم تراشی آیچوب آموزش ساخت جغد چوبی را به شما علاقه مندان این سبک آموزش داده ایم.

 

پیشنهاد آیچوب: آموزش ۰ تا ۱۰۰ حجم تراشی جغد روی تنه درخت

 

11. سبک منبت آباده

 

سبکی از منبت با قدمتی 700 ساله است که در شهر آباده استان فارس رواج دارد. این سبک از معرق نسبت به معرق اروپایی که در ایران رواج دارد ظریف تر است و با مغارهای دست سازی که اساتید می‌سازند ساخته می‌شود.

طرح‌های این سبک از منبت هم بیشتر گل و پیچک است.

 

12. سبک منبت ریز قلم

 

از نامش پیداست! سبکی از منبت که با قلم‌های ریز انجام می‌شود و هر کدام از دسته هایی که نام بردم را می‌تواند شامل شود. این سبک از منبت در ایران گاهی منبت آباده هم نامیده می‌شود که با توجه به نزدیکی آن به سبک آباده چندان اشتباه نیست.

 

13. منبت استیل چیست؟

 

منبت استیل سبک تجاری و رایج منبت کاری در ایران است که اغلب بازار و هنرمندان منبت کار به این سبک گرایش دارند. منبت استیل همان منبت سبک رایج غربی است و در صنایع مبلمان کاربرد دارد.

معمولا مبل های سلطنتی به سبک استیل منبت کاری می شوند.

 

14. منبت کاری با دستگاه CNC

منبت کاری با دستگاه سی ان سی الزاماً جایگزینی برای منبت کاری با دست نیست همان‌طور که تایپ و پرینت جایگزین نوشتن یا نقاشی نشده است.

در بازار امروز دستگاه سی ان سی و منبت کاری با دست با هم تلفیق شدند و نقایص یکدیگر را با هدف افزایش سرعت و دقت و در نتیجه ارزان‌تر شدن کار برطرف کنند.

معمول بازار هم این‌طور هست که برای طرح‌های منبت ابتدا یک منبت کاری توسط اساتید منبت با دست انجام می‌شود و سپس حجم منبت شده برای اسکن و تبدیل شدن به طرحی سه بعدی استفاده می‌شود.

 

یا اینکه سی ان سی های منبت که عموماً سه محور هستند بخشی از منبت را انجام می‌دهند و ادامه کار و پرداخت نهایی باز هم توسط استاد کار منبت انجام می‌شود (در بسیاری از کارهای منبت نیاز به سی ان سی 5 محور یا روتاری برای اجرای کامل طرح داریم ولی این نوع سی ان سی ها بسیار گران‌تر از سی ان سی های مرسوم سه محور هستند).

بنابراین سی ان سی یک ماشین برای بهتر شدن سرعت و کیفیت و قیمت کار است و نمی‌توان آن را جایگزین اساتید منبت دانست.

 

ابزار منبت کاری

مهم‌ترین ابزار منبت کاری انواع مغار منبت است و انواع زیر مهم‌ترین مغارهایی است که یک منبت کار استفاده می‌کند:

1. مغار تخت (در سایزهای و 4 و 6 و 8 و 10 و 12 و 14 و 16 و 18 و 20 و 22 تا 50 میلی‌متر)
2. مغار شفره
3. مغار نیم باز
4. مغار گلویی
5. مغار کبریتی

در سبک‌هایی مانند مغار چاقویی یا منبت ریزقلم نوع و شماره منبت‌ها متفاوت است

همچنین مغارها با توجه نوع پروژه و سبک کار اساتید می توانند کاملاً سفارشی ساخته شوند و اگر مغار با شکل و اندازه‌های متفاوت در بازار می‌بینید تعجب نکنید.

برای شروع منبت کاری به سبکی که در ایران کار می‌شود مغار های زیر را برای شروع پیشنهاد می‌کنم:

1. مغار تخت:4
   2. مغار تخت:8
   3. مغار تخت:12
   4. مغار تخت:20
   5. مغار گلویی:8
   6. مغار گلویی:16
   7. مغار گلویی:20
   8. مغار نیم باز:6
   9. مغار نیم باز:8
   10. مغار نیم باز:12
   11. مغار نیم باز:18
   12. مغار نیم باز:32
   13. مغار شفره: سایز کوچک

 

پیشنهاد آیچوب: انواع مغار منبت کاری چوب ایران | بهترین مارک مغار کدام است؟

 

منبت کاری در منزل

اگر محدودیت های کار در منزل را بپذیرید منبت کاری در خانه امکان پذیر است. اگر منبت چکشی (با چکش چوبی به پشت مغار ضربه وارد می‌شود) کار نمی‌کنید نباید نگران سروصدا باشید.

به غیر از مرحله پرداخت و آن هم به صورت محدود گردوخاک چندانی ایجاد نمی‌شود.

در برش کردن‌ها مثلاً با اره چکشی صدای تولیدی برای آپارتمان آزار دهنده است که امکان برون سپاری آن را دارید.

منبت جزو هنرهایی است که در سطوح بسیار بالا یا در سطح خانگی می‌توانید کار کنید.

سخن پایانی

منبت کاری هنری پویا است و با ابزارهای روز سازگاری خوبی دارد. سبک‌های دیگری از منبت که از سی ان سی و انواع فرز انگشتی یا فرز مینیاتوری استفاده می‌کنند مثال هایی از این پویایی است.

انجام یک پروژه منبت هم هیچ گاه محدود به یک ابزار یا یک سبک خاص نیست. گوشته یا مرحله‌ای کار با ابزاری خاص و گوشه‌ای از آن با ابزارهایی که در دیگر سبک‌ها کاربردی‌تر هستند انجام می‌شود.

در نهایت باید گفت که منبت یک هنر بی اندازه آرامش بخش برای هنرنمایی و در پول ساز در صورت حرفه‌ای شدن در تولید است.

 

منبع: آیچوب