خطر مرگ دستگاه لیختنبرگ | خرید نکنید! قاتل شما می شود

لیختنبرگ هنر ایجاد خطوط رعد و برق مانند روی چوب هست. مشکل این جاست که تولید کنندگان زیرزمینی این دستگاه در ایران بدون هیچ استانداردی در حال تولید دستگاه مرگ هستند.
این دستگاه شما را خواهد کشت و این یک هشدار جدی هست.
در این مقاله آیچوب خطر این دستگاه را بررسی می کنم و پیشنهاد آیچوب برای دستگاه جایگزین لیختنبرگ را معرفی می کنم.
همچنین نکاتی را که با رعایت آن ها با کمترین خطر امکان استفاده دارید را آموزش می دهم.
تماشا آنلاین ویدئو خطرات لیختنبرگ
تماشای این ویدئو با ترافیک نیم بها محاسبه می شود!
باتوجهبه علاقه هنرمندان در صنعت چوب به نقوشی که این تکنیک ایجاد میکند و عدم وجود ابزار استاندارد این تکنیک در ایران؛ بازاری نیز برای این ابزار ایجاد شده است که بدون توجه به ایمنی و خطرناک بودن این دستگاه دست به ساخت و فروش لیختنبرگ زدهاند.
در آیچوب روزانه شاهد سؤالاتی هستیم که از لیختنبرگ از ما پرسیده میشود. نکته مشترک بین همه سؤالکنندگان عدم آگاهی آنها از خطرات واقعی این دستگاه کشنده است. انتخاب واژه ((کشنده)) اتفاقی نیست و در ادامه این نوشته سعی میکنیم با خطرات این دستگاه و البته راهکارهای درامانماندن از آن بیشتر آشنا شوید.
در این ویدئو و این نوشته از دیدگاه ایمنی به این ابزار پرخطر میپردازیم و این مبحث را پی میگیریم که خصوصیات یک دستگاه لیختنبرگ ایمن چیست و چگونه از خطرات آن در امان باشیم.
تعریف برق گرفتگی چیست؟
برقگرفتگی به معنی عبور جریان الکتریسیته از بدن فرد است. هرگاه بدن در مسیر عبور جریان قرار گیرد این جریان باتوجهبه نوع، اندازه، زمان برقراری جریان، محل ورود و خروج آن، اندازه ولتاژ، میزان رطوبت پوست و… اثراتی بر بدن فرد میگذارد که از بیحسی تا شوک و از انواع سوختگی تا مرگ متفاوت است.
به بیانی سادهتر برقگرفتگی وقتی روی میدهد که جریان برق از جایی به بدن وارد و از نقطهای دیگر خارج شود. مثلاً یکدست به فاز و دستی دیگر به نول، به زمین و یا به فازی دیگر متصل شود.
مثال بارز آن نشستن پرندهها روی سیم برق است! پرنده تا وقتی روی یک سیم قرار دارد مسیری برای عبور جریان برق ایجاد نمیشود و پرنده دچار برقگرفتگی نخواهد شد؛ اما اگر به هر دلیلی بخشی از بدن پرنده بین دوفاز و یا فاز با زمین (ارت یا نول) قرار گیرد برقگرفتگی ایجاد میشود.
چقدر برق برای انسان کشنده است؟
در هنگام برقگرفتگی بدن انسان بهصورت یکبار الکتریکی عمل میکند که باتوجهبه محل عبور جریان از خود مقاومت نشان میدهد. پوست بدن اولین سد در برابر برقگرفتگی با میزان مقاومت ۱۰۰ تا ۶۰۰ هزار اهم است که پس از شکست این سد، مقاومت بدن به رقم ۱۰۰ تا ۶۰۰ اهم (هزار برابر کمتر!) کاهش مییابد.
بر اساس استاندارد VDE آلمان که در ایران نیز مورد تأیید است حداکثر ولتاژ مجاز برای بدن در جریان متناوب (۵۰ و ۶۰ هرتز) به میزان ۵۰ تا ۶۵ ولت و در برق مستقیم ۱۲۰ ولت است.
با همین استاندارد و باتوجهبه مقاومت داخلی بدن، حداکثر جریانی که بدن میتواند در برابر عبور آن مقاومت کند عدد ۲۵ تا ۳۵ میلیآمپر (برابر با ۰.۰۲۵ آمپر) است.
خطر برق گرفتگی برای بدن انسان
باتوجهبه نوع جریان، اندازه آن، مدتزمان عبور از بدن و محل ورود و خروج از بدن و حتی شرایط بدنی فرد (تعرق، اضطراب و…) آسیبهای برقگرفتگی میتواند متفاوت باشد.
از جمله این آسیبها میتوان به سوختگی ضعیف تا شدید، ایست قلبی، سقوط از ارتفاع ناشی از شوک، آسیبهای شدید عصبی، فلج شدن سیستم تنفسی، ازکارافتادن قلب، آسیبهای نخاعی، سوختگی اندام داخلی و… اشاره کرد.
خطر دستگاه لیختنبرگ
در دستگاههای لیختنبرگ توان الکتریکی از راههای مختلف به ولتاژی چند هزارولتی و با جریانی میلیآمپری تبدیل میشود. این ولتاژ توسط دو الکترود به دو سر چوب منتقل شده و اعمال این ولتاژ بالا به چوب موجب ایجاد نقوشی تصادفی میشود. با این توضیح میتوان یافت که خطر بزرگ دستگاههای لیختنبرگ برقگرفتگی ناشی از آن است.
احتمالاً کارکرد لیختنبرگ را در یوتیوب یا اینستاگرام دیدهاید. دستگاهی بدون هیچ قطعه متحرک یا حتی صدایی که توهم بیخطر بودن آن را افزایش میدهد؛ بنابراین پاسخ کوتاه به پرسش خطرناک بودن دستگاه لیختنبرگ یک بله قطعی و محکم است.
در همین راستا انجمن خراط کاران آمریکا (American Association of Woodturners) در سال ۲۰۱۷ به دلیل مرگ بیش از ۱۰ نفر در اثر استفاده از دستگاه لیختنبرگ، استفاده از این ابزار را در تمامی رقابتهای خود ممنوع اعلام کرد.
استاندارد ساخت دستگاه لیختنبرگ
جستجویهای آیچوب برای یافتن تولیدکننده دستگاه لیختنبرگ به شرکتی با نام ” Conestoga Works” در شهر ادموند ایالت اوکلاهامای امریکا رسید. این تولیدکننده تنها سازنده ایست که توانسته با فراهمآوردن استانداردهای سختگیرانه ایمنی و بهداشت آمریکا حداکثر ایمنی را در دستگاههای لیختنبرگ خود به وجود آورد.
بررسیها و استعلام آیچوب از سازمان ملی استاندارد ایران و کنکاش در سرفصلهای آن با موضوع دستگاه لیختنبرگ نتیجه روشنی در بر نداشت. به گفته این سازمان تاکنون هیچ استانداردی برای چنین دستگاهی در ایران تدوین نشده است. از نظر سازمان ملی استاندارد ایران باتوجهبه استفاده از ترانس برای افزایش ولتاژ، این دستگاه در صورت دارابودن ولتاژ کمتر از ۴ کیلوولت (معادل با ۴ هزار ولت) شامل استاندارد اجباری نمیشود!
در چنین مواردی که استانداردی اجباری برای ابزاری تدوین نشده است، تولیدکننده یا تولیدکنندگان آن ابزار میتوانند با مراجعه به سازمان استاندارد و تشکیل جلسات مختلف اقدام به تهیه و تدوین استانداردهای لازم دستگاه کنند.
آیا دستگاههای لیختنبرگ ساخته شده در ایران استاندارد و ایمن است؟!
با بررسی اجمالی بسیاری از فروشندگانی که بهصورت زیر زمینی و با سوءاستفاده از نیاز هنرمندان اقدام به ساخت چنین دستگاههایی میکنند به این نتیجه رسیدیم که هیچیک از دستگاههای موسوم به لیختنبرگ که در ایران فروخته میشود ایمن نبوده و حتی استانداردهای اولیه ایمنی در آنها رعایت نشده است.
ادعای ایمنی در بین سازندگان این ابزار فراوان هست و هر یک سعی در اثبات ادعای ایمنتر بودن دستگاه لیختنبرگ خود دارند؛ اما بهراحتی میتوان دریافت که ادعاهای آنها کاملاً بیارزش بوده و مصداق بارز فریب است.
هسته اصلی تمام دستگاههای لیختنبرگ که بررسی کردیم ترانسفورماتورهای دستگاه ماکروویو هستند. در ماکروویو این ترانسها ولتاژ ورودی ۲۲۰ ولت را برای استفاده در مگنترون دهها برابر افزایش میدهند. از این خاصیت ترانسفورماتور ماکروویو که ولتاژی تا ۲۵۰۰ ولت تولید میکند در دستگاههای لیختنبرگ استفاده میشود.
با اتصال این ترانس به برق شهر در خروجی آن ولتاژ حدوداً ۲.۵ کیلوولت با جریان تقریبی ۰.۵ آمپر خواهیم داشت.
بیایید تصور کنیم که در یک اشتباه ناخواسته و یا ناشی از خستگی دو دست خود را به دو سر پراپ لیختنبرگ زدهایم! ببینیم چه اتفاقی خواهد افتاد:
بلافاصله با لمس دو سر پراپ ماهیچههای دست به سمت داخل و به حالت مشت شده در خواهد آمد طوری که تمام ماهیچههای دست فلج شده و قادر به جداسازی پراپ ها از خود نخواهید بود. این عکسالعمل به دلیل قویتر بودن ماهیچههای جمع کننده انگشتان دست نسبت به ماهیچههای باز کننده آن رخ میدهد.
به دلیل ولتاژ بالا در کسری از ثانیه مقاومت ۱۰۰ تا ۶۰۰ کیلو اهمی سطح پوست دست شکسته و جریان بین دو دست برقرار میشود که این جریان ۲۰ برابر بیشتر از جریانی است که بدن میتواند در برابر آن مقاومت کند.
با عبور این جریان از یک دست به دستی دیگر، قلب و ماهیچههای تنفسی نیز درگیر آن میشوند. ماهیچههای تنفسی بلافاصله فلج میشوند و امکان تنفس از بین میرود. قلب نیز به دلیل وجود فرکانس ۵۰ هرتزی در این جریان دچار بینظمی شدید در ضربان (ویبرلاسیون) شده و در چند ثانیه از کار خواهد افتاد.
اعصاب و مغز نیز در این حالت دچار اختلالات شدیدی میشوند و آسیبهای جبران ناپذیری به نخاع و سلولهای حسی و ماهیچهای خواهد رسید. شانس دومی برای زندگی در کار نیست. تمام فرایند توضیح داده شده در چند ثانیه رخ میدهد و نتیجهای جز مرگ نخواهد داشت.
مشخصات یک دستگاه لیختنبرگ ایمن چیست؟!
همانطور که در بالا اشاره کردیم هیچ مؤلفهای برای قیاس این ابزار و استخراج استانداردهای تولید وجود ندارد. تنها یک نمونه تجاری در امریکا ساخته شده و سایر دستگاهها کاملاً خویش ساز و خانگی هستند؛ بنابراین به چند نکته زیر اشاره میکنیم:
حداکثر جریان مجاز خروجی دستگاه لیختنبرگ
اولین و مهمترین نکته، قراردادن پیشفرض بر بدترین حالت ممکن یعنی ایجاد برقگرفتگی توسط لیختنبرگ است. دستگاه باید طوری ساخته شود که حتی در صورت برقگرفتگی کمترین آسیب را برساند.
به این منظور حتماً بررسی کنید که حداکثر جریان خروجی دستگاه کمتر از ۳۵ میلیآمپر باشد. این جریان مقدار مجاز قابلتحمل توسط بدن است و در صورت عبور از بدن امکان مرگ بسیار کم خواهد بود.
قابلتوجه اینکه همه لیختنبرگ هایی که مدعیان ایمنی در ایران تولید کردهاند جریانی ۰.۵ آمپری دارند که بسیار بیش از حد ایمنی و کشنده است.
تنها دستگاه تجاری موجود در بازار آمریکا که برای لیختنبرگ طراحی شده است ولتاژی تا ۱۲ هزار ولت با جریان ۳۵ میلیآمپری تولید میکند که کمترین خطر را برای بدن در صورت برقگرفتگی خواهد داشت.
مجهز بودن به کلید جریان نشتی (GFCI)
قراردادن کلید نشتی جریان در ورودی دستگاه لیختنبرگ یکی از مهمترین مواردی است که باید به آن توجه ویژه داشته باشم. کلیدهای نشتیاب یا GFCI در لحظه جریان ورودی را سنجش میکنند و در صورت نشت این جریان به بدن فرد برق را قطع خواهد کرد.
سوئیچ تنها جریان نشتی (مثلاً اتصال به دست و به زمین) را حس میکند و در صورت قرارگرفتن بدن در دو طرف پراپ قادر به محافظت و قطع مدار نیست.
کلید مناسب برای دستگاه لیختنبرگ
این مورد میتواند خطر برقگرفتگی کاربر را تا حد زیادی کاهش دهد. از جمله این موارد میتواند به عدم استفاده از کلیدهای حافظهای (صفر و یک) و جایگزینکردن آن با شستیهای دستی یا پدالی اشاره کرد. در این مورد در بخش ایمنی استفاده از دستگاه بیشتر توضیح خواهم داد.
تجهیزات استاندارد و متناسب با ولتاژ و جریان دستگاه لیختنبرگ
کابل ورودی و کابلهای خروجی دستگاه لیختنبرگ باید متناسب با ولتاژ و جریان آن قسمت ساخته شود. همچنین پراپ های دستگاه باید عایق متناسب با ولتاژ خروجی داشته باشد.
لیختنبرگ با دستگاه جوش
با دستگاه جوش نمی توانیم لیختنبرگ بسازیم. دستگاه جوش در خروجی ولتاژی ماکزیمم تا 80 ولت دارد با جریانی که قابل تنظیم هست از 20 آمپر تا معمولا 250 آمپر و این مقدار باعث ایجاد نقوش لیختنبرگ نمی شود.
ترانس لیختنبرگ
تمام دستگاه های لیختنبرگ موجود در ایران بلا استثنا از ترانس مایکروویو استفاده می کنند که حتی برای تعمیر کاران حرفه ای ابزار خانگی ترسناک هست.
این ترانس ها جریان خروجی تا 500 میلی آمپر و 1000 می آمپر دارند که تا 50 برابر خطرناک تر از جریان مجاز قابل تحمل برای بدن انسان هست و در صورت برق گرفتگی آخرین استفاده شما از این ابزار خواهد بود.
ساخت بدنه متناسب با استانداردهای ایمنی ابزار
بهترین نوع بدنه پیشنهادی پلاستیک عایق دوبل است که عایقی بسیار عالی و ارزان برای خطرات ناشی از اتصال بدنه دستگاه خواهد بود. در صورت استفاده از بدنه فلزی بدون شک باید از دو شاخههای مجهز به سوکت ارت استفاده کرد.
فارغ از هر نوع بدنهای کابل ورودی و خروجیهای دستگاه حتماً باید باواسطه گلند به درون باکس دستگاه منتقل یا از آن خارج شوند.
در ایران بعضی سازندگان با ادعای عایق بودن از جعبههای چوبی و امدیاف استفاده کردهاند که جایگزین خوبی برای باکسهای پلاستیک عایق دوبل و حتی فلزی نخواهند بود.
نصب برچسب هشدارهای ایمنی
هر دستگاهی با هر مقدار خطری که دارد حتماً باید دارای برچسبهای هشدار و کاتالوگ راهنمای استفاده از آن باشد. هشدارهای لازم ایمنی و شیوه ایمن استفاده از ابزار حتماً باید همراه دستگاه وجود داشته باشد.
علاوهبرآن چراغهای سیگنال اخطار حالت روشن و خاموش حتماً در دستگاه نصب شده باشد.
آموزش کار با دستگاه لیختنبرگ
چیزی که اکنون واضح است شیوع استفاده از همین دستگاههای ناایمن و بسیار خطرناک لیختنبرگ در ایران است. از همین روی در ادامه به این امید که خطر برقگرفتگی و مرگ را تاحدامکان از خود دور کنیم راهکارهایی برای سازندگان و مصرفکنندگان لیختنبرگ ارائه میدهیم:
* همواره تسلط کافی روی پراپ ها و روی کار داشته باشید. هیچگاه در حالتی که امکان سرخوردن قطعه کار و یا پراپ وجود دارد از لیختنبرگ استفاده نکنید.
* در صورت خستگی یا عدم تمرکز هرگز از این دستگاه استفاده نکنید. کار با لیختنبرگ نیاز به تمرکز بالایی دارد.
* دستگاه را دور از دسترس کودکان یا افراد نابلد قرار داده و خطرناک بودن دستگاه را به اطرافیان گوشزد کنید.
* کاسه خراطی را همیشه از چهار نظام خراطی جدا کرده و سپس از لیختنبرگ استفاده کنید.
* از یک میز کار مناسب با پایه و سطح عایق استفاده کنید. بههیچعنوان از میزهای فلزی مانند میز جوشکاری استفاده نکنید.
* کف پا را همیشه عایق نگه دارید. عایق نگهداشتن کف پا مهمترین نکته ایمنی استفاده از لیختنبرگ است. برای این منظور میتوانید از کفپوشهای عایق برق یا فومهای فشردهای که در تشکهای ورزشی استفاده میشود بهره ببرید.
* همیشه با یکدست کار کنید و دست دیگر را در پشت خود و یا در جیب قرار دهید. با این ترفند امکان برقگرفتگی در خطرناکترین حالت ممکن را به صفر میرسانید.
* الکترود را هیچگاه با دست لمس نکنید. اگر نیاز به جابهجایی الکترود در حالت روشن بودن دستگاه دارید میتوانید از لولههای PVC یا کاندوئیت استفاده کنید. هیچگاه از چوب با این اطمینان که نارسان هست استفاده نکنید.
* برای اطمینان بیشتر میتوانید از دستکشهای عایق برق استفاده کنید. دستکشهای ایمنی برق کلاس صفر و کلاس یک با رنگهای قرمز و سفید ساقبلند گزینه خوبی برای ایمنی است. این دستکشها طبق استاندارد IEC 903 در کلاس صفر تا ۱۵۰۰ ولت و در کلاس یک تا ۱۱۲۵۰ ولت خاصیت عایقی دارند.
* با دست یا بدن خیس و مرطوب کار نکنید.
* جواهرات فلزی و ساعت را هنگام کار جدا کنید.
* هرگز هنگام روشن بودن دستگاه روی سطح چوب محلول نپاشید.
* در محیطهایی که امکان نشت گاز یا مواد آتشزا وجود دارد از لیختنبرگ استفاده نکنید.
* قبل از شروع محیط اطراف میز لیختنبرگ را از گردوخاک کارگاه تمیز کنید تا خطر آتشسوزی به حداقل برسد.
* هیچگاه دستگاه را در حالت روشن رها نکنید.
* پیشنهاد میشود بهتنهایی کارنکرده و همواره از یک نفر بهعنوان ناظر بهره ببرید تا در صورت بروز حادثه به شما کمک کند.
* لیختنبرگ یک دستگاه بیصدا است. پیشنهاد میشود یک بوق یا بازر با صدای تنظیم شده را با ورودی برق دستگاه موازی کنید تا با شنیدن صدای بوق متوجه روشن بودن دستگاه شوید.
* از چراغهای سیگنال قرمز و زرد برای حالتهای روشن و آمادهبهکار دستگاه استفاده کنید.
* هرگز به یک سوئیچ برای روشنکردن دستگاه اکتفا نکنید. سوئیچ اصلی روشنشدن دستگاه را با کلیدی دیگر شرطی کنید.
* بهجای استفاده از کلیدهای صفر و یک (حافظهای) از شستی دستی یا پدالی برای استارت دستگاه استفاده کنید.
* پس از پایان کار حتماً دستگاه لیختنبرگ را از برق جدا کنید و در جایی مخصوص و دور از دسترس قرار دهید.
* هیچوقت دستگاه لیختنبرگ را به کسی قرض ندهید.
سخن پایانی
هدف از تدوین این نوشته یادآوری و تذکر خطرآفرین بودن دستگاه لیختنبرگ به مصرفکنندگان و تولیدکنندگان خانگی این ابزار است. امیدواریم نوشته بالا راهنمایی برای تولید دستگاههای بهتر و ایمنتر برای تولیدکننده ایرانی و استفاده ایمنتر برای مصرفکنندگان دستگاه لیختنبرگ باشد.
در تیم آیچوب معتقدیم باید با آموختن و آگاهی، دانش خریدار را افزایش داد و در آن ایجاد توقع کرد. تنها در این صورت است که تولیدکننده برای تداوم فروش و سودآوری مجبور به برآوردهکردن خواستههای بهحق خریدار خواهد شد.
به هیچ یک از ادعاهای فروشندگان دستگاه لیختنبرگ در ایران اعتنا نکنید! همگی یا دروغ می گویند یا حقیقتی را پنهان می کنند.
منبع: آیچوب
سلام دوست عزیز
اطلاعی نداریم متاسفانه
درود بر شما که با صبر وحوصله فراوان مطالب آموزنده را در اختیار علاقه مندان تازه کاری چون من میگذارید امیدوارم این کار ارزش مند شنا ادامه داشته باشه شخصا از زحمات شما بینهایت سماسگزارم
ضمنا چگونه میتوانیم لیختنبرگ خریداری کنیم .
سلام
سلامت باشید محمد عزیز
هنوز در ایران هیچ دستگاه استانداری پیدا نکردیم که معرفی کنیم. اگر این دستگاه پیدا شد، حتما اطلاع رسانی خواهیم کرد.
بسیار عالی.ممنون از زحمات شما.
با تشکر از زحمتی که برای ارائه این مطلب کشیدید.
برای اولین بار لیختنبرگ رو در کارگاه فنی و حرفه ای شهرمون ( بیرجند ) دیدم که واقعا خیلی خیلی خطرناک و غیر ایمنن هستش و اصلا ارزش نداره که آدم جونشو در این حد به خطر بندازه ! برای چی آخه ؟ به خاطر مثلا یه چیز چه میدونم هنری؟ تازه بعد از ۲ ساعت که از دود حاصل سوختن چوب با این دستگاه داشتیم خفه میشدیم ، آخر سر هم به نظر من و بقیه کارآموزای دیگه ( اکثرا ) اصلا چیز جالبی از آب در نیومد و حتی به نظرم ۱ درصد هم ارزش استفاده از این دستگاه رو نداشت.
سلام جواد
دستگاه بسیار خطرناکی هست و کاملا حق با شماست
هیچ چیز ارزش ریسک روی زندگی را ندارد.
بسیار ممنون از نشر اطلاعات دقیق و فنی در راستای مسایل مهم مربوط به ایمنی مخصوصا در جایی که فقدان اطلاعات کافی برابری با مرگ و از دست دادن جان را میکند.