خرید چوب و انتخاب بهترین چوب برای کار در نجاری برای هر استادکار اهمیت دارد. هیچ درختی کامل و بدون ایراد نیست و اگر کمی موشکافانه و دقیق به تنه‌ها و الوارهای درخت نگاه بی اندازید، حتماً ایراداتی در آن خواهید یافت. در کارخانه های بزرگ و مدرن چوب بری برای برش گردبینه های درخت از دستگاه های اسکن سه بعدی استفاده می کنند.
این تجهیزات مدرن به آن ها اجازه می دهد تا با توجه به الگو های رشد درخت و ساختار داخلی تنه آن جهت و سیستم برش را برنامه ریزی کنند تا در نهایت به بهترین قسمت ها چوب دست پیدا کنند.
شاید شما تجربه‌ای از همراهی با اساتید باتجربه را نداشته باشید و برای شما سؤال باشد که چگونه می‌توان چوب باکیفیت را از چوب بی‌کیفیت تشخیص داد؟ در این نوشته به شما مشکلات معمول در چوب را به شما معرفی خواهیم کرد تا در زمان خرید با نگاهی موشکافانه‌تر به بررسی چوب بپردازید.
نکته:
همه‌ی ایراداتی که در این نوشته به آن اشاره خواهد شد، ممکن است دلیلی بر رد کامل الوار، تنه یا درخت موردنظر شما نباشد. شاید در پروژه موردنظر شما آن ایراد تأثیری در کیفیت کار نداشته باشد. پس زیاد سختگیر هم نباشید، چون به لطف برخی واردکننده‌ها بی‌کیفیت‌ترین چوبهای موجود در روسیه را با نام چوب ((سوپر)) به نجار ایرانی می‌فروشند.
نوشته پیشنهادی:
انواع چوبهای وارداتی روسی (نراد، یولکا، ساسنا) را بهتر بشناسید! چوب روسی؟!
ایرادات طبیعی موجود در چوب چیست؟
درخت در طول عمر خود در معرض بسیاری از مخاطرات طبیعی قرار می‌گیرد که باعث ایجاد نقص در چوب می‌گردد. نجارها با این نقص‌ها کاملاً آشنا هستند. از این نقص‌ها می‌توان به گره‌ها، رگه‌های تیره یا لکه‌های زشت، سوراخ‌های کرم و موریانه، پوسیدگی، ترک و … اشاره کرد.
برخی از نقایص متداول که اغلب نجارها با آن آشنا هستند، عبارت‌اند از:
پوسیدگی در قسمت ساقه
در برخی درختان به دلیل شکستن ساقه و پوست شدن تنه درخت و عدم ترمیم آن بخش، یک بخش پوسیدگی ایجاد می‌شود که این بخش در برابر فشار بسیار ضعیف است و چهره بدی به نمای کار شما خواهد داد.
سوراخ لانه پرندگان:
برخی پرندگان مانند دارکوب تنه درخت را سوراخ می‌کنند تا برای خود لانه بسازند. همچنین پرندگان دیگری هم هستند که برای تغذیه، پوسته درخت را سوراخ می‌کنند تا به کرم‌ها و لارو حشرات دست پیدا کنند.
یکی از مشکلاتی که در تنه وجود دارد، این سوراخ‌ها هستند. اگر در زمانی که درخت جوان هست این سوراخ ایجاد شود، به‌مرور زمان رگه‌های درخت با توجه به وجود نقص در درخت با شکلی نامتعارف ایجاد می‌شود که در برخی موارد این ناهنجاری موجب کاهش مقاومت چوب شود.
جوش چوب یا سرطان چوب:
جوش یا غده درخت با نام سرطان چوب هم شناخته می‌شود. وقتی خاک و سنگ اطراف ریشه درخت دارای املاح و مواد معدنی و فلزات وجود داشته باشد، سیستم ایمنی درخت آب را تصفیه و املاح معدنی به‌صورت غده شروع به رشد می‌کند.
هرچند که جوش به‌عنوان یک مشکل شناخته شده است؛ اما به‌واسطه زیبایی و نقش و طرح عجیب و خاصی که دارد، برای ساخت لوازم تزئینی و جواهرات و پیپ و … مورد استفاده قرار می‌گیرد و قیمت نسبتاً بالایی دارد.
حلقه‌های رشد درشت
همان‌طور که می‌دانید درختان دارای حلقه رشد سالیانه هستند. اگر فاصله بین حلقه‌های رشد سالیانه زیاد باشد، یعنی درخت در مدت زمان کوتاهی، رشد زیاد داشته است. حلقه‌های رشد دانه درشت نشانه مقاومت کمتر چوب هستند. درختانی که الاح نژاد شده اند و به صورت صنعتی کاشت می شوند، دارای حلقه های رشد درشت هستند.
آسیب‌های قارچی
قارچ در همه جا هست. مخصوصاً در کنار درختان که سرشار از رطوبت هستند. قارچ ها اثرات مختلفی بر روی چوب دارند. گاهی این تاثیرگذاری ها در حد یک لکه هستند و گاهی در حد نابودی درخت پیش می روند. اثرات متداول آسیب قارچ شامل موارد زیر است:
لکه آبی روی چوب:
در درختانی مانند کاج و افرا و بسیاری از چوبهای دیگر لکه آبی ناشی از قارچ ایجاد می‌شود. این قارچ‌ها از شیره درخت تغذیه می‌کنند. این قارچ‌ها معمولاً در درختان زنده زندگی نمی‌کنند و بیشتر در تنه‌هایی که خشک شده باشند شروع به رشد می‌کنند.
تأثیر این قارچ‌های تغییر رنگ بخش قارچی به کبود مایل به خاکستری یا خاکستری تیره است. این قارچ و لکه‌های ناشی از آن ساختار سلولی چوب را تخریب نمی‌کنند و فقط رنگ آن را تغییر می‌دهند. به همین منظور در فرایند درجه بندی چوب تأثیر چندانی ندارد.
پوسیدگی قهوه‌ای
برخی قارچ‌های به حدی مهاجم هستند که قسمت بیرونی و حتی مغز چوب را مورد تهاجم قرار می‌دهد و چوب کامل می‌پوسد. از نشانه‌های بارز این قارچ، ایجاد ترک‌هایی شبیه به ترک زمین‌های کویری بر روی تنه و یا مغز چوب هست. این چوبها به هیچ عنوان مناسب کار نیستند.
پوسیدگی مغز درخت
این پوسیدگی قارچی زمانی که شاخه از درخت بیرون می‌آید ایجاد می‌شود. این قارچ‌ها مغز درخت را پوک می‌کنند و اگر با چکش به تنه ضربه وارد کنید، صدای تنه توخالی به گوش می‌رسد. در بسیاری از درخت‌هایی که در سطح شهر وجود دارند، این مشکل وجود دارد و در اثر طوفان و وزن باد، درختانی با این بیماری می‌شکنند و موجب ایجاد خسارت میشوند.
البته در ایران شرکت دانش بنیانی دستگاه توموگرافی و ارزیابی خطرسازی درخت را تولید کرده اند.
پوسیدگی در اثر رطوبت
برخی از قارچ‌ها باعث تجزیه شیمیایی چوب میشوند و در این حالت چوب به رنگ قهوه‌ای مایل به خاکستری تغییر رنگ می‌دهد. اگر چوب در مدت زمان طولانی در معرض رطوبت قرار گیرد با این مشکل مواجه خواهد شد.
البته در برخی موارد این قارچ‌ها به‌صورت یک توده متشکل از ترکیبات سلولوزی (سفید رنگ) در داخل تنه درخت رشد می‌کنند که از بیرون تنه شما شاهد تنه درخت سالم هستید؛ اما داخل تنه چوب جای خود را به توده سست قارچی داده است.
موریانه چوب
وجود موریانه در چوب هم یکی دیگر از نشانه‌هایی است که باید در زمان خرید چوب به آن دقت داشته باشید. یکی از نشانه‌های وجود موریانه، گرد چوب موجود در انبار چوب یا زیر تنه درخت یا زیر پالت چوب است. سوراخ‌های ریز و صدای خورده شدن چوب هم از دیگر نشانه‌های وجود موریانه در چوب هستند.
کنترل این حشرات موذی به‌راحتی امکان پذیر نیست و به هیچ عنوان این چوبها را خریداری نکنید.
پیشنهاد آیچوب:
شناخت انواع موریانه چوب، حشرات چوب‌خوار و راه‌های مبارزه با موریانه
انواع گره چوب
گره، پایه شاخه یا اندامی از درخت است که قطع یا شکسته شده است. بخشی از شاخه باقی مانده برای مدتی از تنه درخت تغذیه می‌کند و در نهایت منجر به تشکیل حلقه‌های تخت تیره رنگ معروف به گره می‌شود. از آنجا که پیوستگی الیاف چوب توسط گره‌ها از بین می‌رود، چوب پر گره ضعف بیشتری در برای فشار نشان می‌دهد.
گره چوب زنده
این گره‌ها در بافت چوب تنیده شده‌اند و از چوب جدا نمی‌شوند. این گره‌ها شکننده هستند؛ اما خلل چندانی در مقاومت چوب ایجاد نمی‌کنند
گره چوب مرده
گره‌های آزاد همان‌طور که از نام آن‌ها پیداست، هنگام برش‌کاری، ایجاد فشار از الوار خارج میشوند و شاهد وجود سوراخ در چوب خواهید بود. این گره‌های توسط یک شاخه مرده ایجاد میشوند.
گره چوب میخی
زمانی که یک گره به‌صورت طولی برش می‌خورد، به شکل یک شاخ نمایش داده می‌شود. این گره‌ها بسیار ضعیف و پردردسر هستند و مقاومت چوب را از بین می‌برند. گره میخی یکی از بدقلق‌ترین‌های گره چوب است!
ترک های طولانی
این ترک‌ها مقاومت و کیفیت چوب را شدیداً پایین می‌آورند. شاید در بالای الوار یک ترک کم‌عرض داشته باشید؛ اما تا مرحله اجرا و پس از برش شاهد عریض شدن این ترک‌ها خواهید بود. این ترک‌ها معمولاً زمانی ایجاد میشوند که درخت در اثر باد و طوفان تنش زیادی را تحمل کرده باشد.
ترک ستاره‌ای
اگر در قسمت تنه درخت یا گرده‌بینه شاهد ترک‌های قطری به شکل ستاره یا تعداد زیاد ترک در قطر و شعاع گرد بینه بودید، این تنه‌ها را برای کار انتخاب نکنید. این ترک‌ها معمولاً به خاطر گرمای شدید و یا یخ‌زدگی درخت در زمان رشد شکل می‌گیرند.
ترک حلقه‌ای
این پارگی یا ترک به‌موازات حلقه‌های رشد ایجاد می‌شود. این ترک در تنه تازه برده شده نشان داده نمی‌شود و زمانی ظهور می‌کند که چوب خشک شده است. این ترک ناشی از عواملی مانند باکتری، زخم و آسیب درخت، سن درخت و شرایط محیطی مانند یخ‌زدگی بیش‌ازحد درخت در زمان جوانی است.
شکاف و پارگی در چوب
شکاف یا پارگی باعث افت قدرت و زیبایی چوب می‌شود. الوارهایی با این خصوصیت مناسب کار نیستند. این پارگی در موازات حلقه‌های رشد ایجاد میشوند. متأسفانه در زمان خیس بودن تنه این ایراد قابل تشخیص نیست و پس از خشک شدن چوب آشکار می‌شود. این مشکل هم ناشی از عواملی مانند باکتری، آسیب‌دیدگی‌ها درخت، سن درخت و شرایط محیطی است.
تنه‌های پیچ خورده
رگه‌های این درختان سرگردان هستند و به هیچ عنوان برای اره کشی مناسب نیستند. به‌محض اینکه این تنه‌ها برش بخورند، تخته واکنش نشان می‌دهد و تاب بر می‌دارد. معمولاً این مشکل در اثر پیچ و تاب سریع درخت در اثر وزش باد ایجاد می‌شود.
نقص چوب در پروسه تبدیل به الوار
چوب فقط در زمان رشد آسیب نمی‌بیند. آسیب‌دیدگی در چوب حتی در پروسه تبدیل به الوار و تخته‌های چوبی برای استفاده در پروژه‌های چوبی نیز ممکن است رخ دهد. در ادامه به معرفی ایرادات چوب در پروسه تبدیل اشاره خواهیم کرد.
فرو رفتگی‌های حاصل از تراشه
معمولاً در زمان برش و رندیدن چوب تراشه‌های و چیپس‌های چوبی ایجاد می‌شود. این تراشه‌ها در زمان تبدیل چوب بر روی صفحه دستگاه باقی می‌ماند و در زمان جابجایی یا کشیده شدن الوار یا تخته روی میز کار گیر دستگاه‌هایی مانند رنده، به سطح چوب آسیب وارد می‌کند.
این آسیب‌دیدگی‌ها و فرورفتگی‌ها ممکن است در زمان ساخت سازه چوبی موجب کاهش کیفیت کار شوند.
لاشه شدن چوب
معمولاً وقتی خلاف جهت راه چوب عمل رندیدن انجام می‌شود، ممکن است چوب لاشه شود و یا اینکه قسمتی از سطح ریش‌ریش شود. این مورد هم یکی از نواقص چوب در زمان تبدیل است. قسمت شکسته چوب در زمان ساخت پروژه پرتی به‌حساب می‌آید.
کسر داشتن الوار
این مورد معمولاً در الوارها و تخته‌های چوبی وجود دارد. وقتی الوار از قسمت بیرونی تنه برش می‌شود، ممکن است در بخش لبه الوار شاهد کسر بودن مقداری از لبه الوار باشید. در هنگام خرید الوار مراقب باشید که این نوع الوارهای بی‌کیفیت را خرید نکنید.
در بازار چوب ایران (چوب های وارداتی روسی) از این دست مشکلات زیاد دارند!
ترک‌های لبه الوار
این ترک‌ها معمولاً طولی هستند و تا انتهای الوار ادامه پیدا نمی‌کنند. معمولاً ترک‌های این‌چنینی در اثر فرایند خشک شدن نادرست یا نامناسب ایجاد می‌شود.
تاب برداشتن چوب
ایرادی مانند تاب برداشتن چوب کاملاً با چشم پیداست. اگر چوب دارای کجی، هم کشیدگی، اعوجاج، پیچ خوردگی و … باشد مناسب کار نیست و برای استفاده از آن چوب زیادی پرت می‌شود.
لانه زنبوری شدن چوب
هنگام خشک شدن چوب، استرس‌های داخلی باعث ایجاد ترک‌های شعاعی و دایره‌ای در قسمت داخلی چوب که شبیه به بافت لانه زنبوری است، میشوند. لانه زنبوری شدن چوب یکی از بدترین اتفاق‌هایی است که در جریان خشک شدن چوب است. چون در بیشتر موارد با نگاه کردن به چوب قابل تشخیص نیست.
رطوبت
چوب گیرنده رطوبت است. این بدانی معنی است که به‌طور طبیعی آب (رطوبت) را جذب کرده و آزاد می‌کند تا میزان رطوبت داخلی آن با محیط اطراف متعادل شود. از آنجا که چوب پس از برش‌کاری و استفاده هم همچنان ماهیت جذب آب خود را حفظ می‌کند، بازهم در برابر رطوبت واکنش نشان می‌دهد.
توجه ویژه به رطوبت چوب هم از اهمیت ویژه‌ای برخورد دار است. چوب خیس به هیچ عنوان مناسب ساخت سازه چوبی نیست. چوب خشک سرمایه هر نجار است. در زمان خرید چوب به میزان رطوبت چوب توجه ویژه‌ای داشته باشید. یکی از بهترین راه‌ها برای بررسی رطوبت چوب، استفاده از رطوبت سنج است.
اگر چوب خشک در دسترس ندارید، پس باید آن را با روش‌های استاندارد خشک نمایید
پیشنهاد آیچوب:
روش‌های خشک کردن چوب در خانه چیست؟
نکته:
میزان کوچک شدن چوب در گونه‌های مختلف متفاوت است؛ اما به‌طورکلی مقدار کاهش اندازه چوب ۸ تا ۱۰ درصد به‌صورت مماسی، ۴ تا ۵ درصد به‌صورت شعاعی و نزدیک به صفر درصد در طول است.
حفره‌های رزینی
این حفره‌ها در نگاه اول اذیت کننده به نظر نمی‌رسند؛ اما بعد از برش‌کاری چوب متوجه خواهید شد که مخازنی از رزین در داخل برخی چوبهای بی‌کیفیت در جریان است. اگر این رزین‌ها را از بین نبرید، حتی از یک‌لایه رنگ هم عبور می‌کنند.
دلیل وجود این رزین ها، واکنش درخت در برابر حملات حشرات یا ضربه های فیزیکی است.
سخن پایانی
بسیاری از نجاران ترجیح می‌دهند از خرید چوبهای ناقص و خراب خودداری کنند؛ اما امروزه به توجه به مرسوم شدن سبک‌های مدرن استفاده از چوب در دکوراسیون داخلی و خارجی ساختمان، دیگر نجارها می‌توانند از تخته‌های سوراخ شده و پوسیده درخت هم استفاده کنند.
بهره‌گیری از اسلب چوبی یکی از این سبک‌ها هست که امروزه نجارها توانستند با به‌کارگیری رزین اپوکسی، کمک شایانی به جلوگیری از هدر رفت تنه‌ها، ورق‌ها و تخته‌های چوبی به‌ظاهر نامرغوب کند. باوجود اپوکسی چوب دیگر کسی نگران کسری چوب، پوسیدگی و یکدست نبودن کناره‌های چوب نیست. همین بخش‌های به‌ظاهر مشکل‌دار نقطه عطف میز رزینی ساخته دست شما خواهد بود.
امیدواریم این نوشته موردپسند شما قرارگرفته باشد. لطفاً شما هم تجربیات خود از ایرادات رایج چوب را با ما در قسمت دیدگاه‌های همین نوشته در میان گذارید.
سلام، ممنون از مطالب ارزشمند شما
در قسمت “پوسیدگی مغز درخت” تصویر یک کنده قرار دادید، میشه لطفا اسم درخت موجود در این تصویر رو بفرمایید ؟ یک کنده دقیقا مثل همین تصویر دارم ما دقیقا نمیدونم چه درختی هست و با جستجو هایی که داشتم حدسم اینه که افرا باشه اما مطمعن نیستم.
سلام
بله.افرا هست.
برگ اطراف کنده هم از خانواده افرا هست.
سلام خدمت شما ممنون از اطلاعات بسیار موشکافانتون
یک سوال داشتم
من الوار روسی خریدم،حدود یک ماه پیش، مشخص بود جوب رطوبت داشت
الان بعد از اینکه برش خورده هرچند که من بینشون چوبهای باریک دوسانتی گذاشتم ولی بعضی هاشون در طول یک تابی برداشتن
میخواستم بپرسم بنظرتون اگر اونهارو با سه تا گیره قوی در طول تحت فشار قرار بدم از این تاب برداشتن تا چندماه دیگه جلوگیری میکنه؟ ممنون
درود بر شما بنیامین عزیز
امکان اینکه به حالت اول برگرده بسیار پایین هست؛ اما اگر در طولانی مدت چوب رو ثابت نگه دارید و یک بار دیگه مرطوب بشه و دوباره در همون حالت خشک بشه، ممکنه به حالت صاف در بیاد.
هرچند که این کار مشکل و زمان بر هست.
درود بر شما.
ممنون از مقالات خوب و با کیفیت شما.
برای ساخت پالت، به چه نکاتی برای خرید چوب باید دقت کنیم؟
وسواس برای این مورد نیاز هست؟
ممنون میشم راهنمایی بفرمایید.
درود بر شما سعید عزیز
لطفا از این مطلب استفاده کنید:
قبل از خرید پالت چوبی این نکته های مهم را به خاطر بسپارید!
سلام .
یه درخواست داشتم .
من خیلی تو اینترنت گشتم اطلاع جامعی درباره چوب شناسی و رنگ بندی چوب ها و اینکه چه چوبی برای چه کاری مناسبه پیدا نکردم مثلا چه چوبی برای صورت یا برای برگ یا .. توی معرق کاری استفاده میشه و …
آیا شما کتاب یا مقاله یا مطلبی دراین باره ندارید تو سایت قرار بدید برای استفاده عموم یا به صورت ایمیل زحمت بکشید برای من بفرستید .
با تشکر از سایت کامل و صبر و حوصله شما .
سلام علیرضا
معرق یک هنر هست با اندکی آموزش و بسیار بسیار تجربه.
انتخاب نوع چوب هم یک قانون ندارد. قطعا اگر اینطور بود در کتاب ها تدوین می شد.
باید تجربه کنید. خوب دیدن کارهای خوب بهترین استاد هست برای شما.
سواد دیداری خود را با دیدن تابلو های معرق بالا ببرید.
تنها قانون در مورد رنگ بندی تابلو معرق رعایت هارمونی کار هست. قوانین پرسپکتیو و نور و سایه را رعایت کنید.
چوب تنها رنگ نیست! بافت و نقض و عوارض طبیعی و مصنوعی روی چوب را به بهترین حالت ممکن استفاده کنید.
اما برای اینکه پاسخی به پرسش شما داشته باشم :
برای صورت چوب هایی مانند انجیلی،کیکم و گلابی مناسب است
برای برگ سبز رنگ چوب های انار،زرشک،اقاقیا مناسب است
طیف های رنگی گسترده هست.تنها گردو می تواند ۳۰۰ طیف رنگی داشته باشد.
بنابراین تنها باید ببینید،بپرسید و تجربه کنید.
سلام و سپاس فراوان از سایت خوبتون. برای منبت‌کاری به‌جز چوب گردو و گلابی چه چوب‌هایی رو پیشنهاد میدین. آیا چوب چنار مناسب منبت هست یا خیر. و اینکه برای پیکرتراشی کدوم چوبها مناسب‌تر هستن. سپاس از شما
درود بر شما حمید گرامی
تقریبا از هر چوبی می تونید استفاده کنید
بلوط، راش، کاج (نراد)، آزاد، و دنیایی چوب دیگه…
پیشنهاد می کنم از مطلب زیر استفاده کنید:
منبت کاری چیست؟ و برای یادگیری منبت کاری از کجا شروع کنیم؟
مغار منبت ، انواع مغار و معرفی بهترین مغار های منبت کاری
مطالب ارائه شده بسیار وزین و کاربردی هستند. تلاشتان مستدام
سپاس از شما احمد عزیز
یکی از جذاب ترین انواع چوب ها چوبهای قارچی هستند که با اصطلاح spalted نامگذاری میشوند. چوب تمرهندی قارچی یکی از چوبهای لوکس و خیلی زیبا هست.